Film | Muzyka | Pasje

10. Phạm Thiên Ân: W żółtym kokonie (Bên trong vỏ kén vàng)

Rodzinna tragedia jako klucz otwierający drzwi do labiryntu zbudowanego z tajemnic własnego jestestwa. Tu zjawy z przeszłości zwiedzają sobie pospolitą teraźniejszość, a rzeczywistość łatwo pomylić z sennymi halucynacjami. W dziennym słońcu ludzkie twarze wyglądają może i znajomo, ale gdy okolice swowija gęsta mgła i deszcze niespokojne pozostają po nich jedynie powidoki wspomnień i zwodnicze projekcje własnego umysłu. Apichatpong, Tsai i Kaufman dają grubego, tłustego lajka temu filmowi. Ja też.

9. Aki Kaurismäki: Opadające liście (Kuolleet lehdet)

Kaurismäki jest reżyserem paradoksów. Jest twórcą całkowicie zmyślonych światów, które zarazem bywają zadziwiająco bliskie tym rzeczywistym. Jego filmy przedawkowują absurd i groteskę, będąc przy tym śmiesznie nieśmieszne, ale też potrafią emocjonalnie dotykać sedna spraw i dostarczać wzruszeń. Ten anty rom-com o mijających się kochankach, którym los, bieda i społeczne odrzucenie bezczelnie grają na nosie, już jest Kaurismäkową klasyką.

8. Nuri Bilge Ceylan: Wśród wyschniętych traw (Kuru Otlar Üstüne)

Zjawiskowe studium ludzkiego egoizmu i refleksja nad bodźcami, motywacjami i impulsami do tego, że człowiek działa i zachowuje się tak, a nie inaczej. Kilku i kilkunasto minutowe filozoficzno-polityczno-społeczne dyskusje przy stole ogląda się jak rasowe kino akcji. Pojęcie wojny na argumenty nabiera tu cech totalnych. Sporo ponad 3h w fotelu, a ja nie odjęłabym nawet minuty.

7. Andrew Haigh: All of Us Strangers

Prawdziwe ghost story, miejska baśń bez obietnicy happy endu. Bohater żyje w zawieszeniu pomiędzy traumatyczną przeszłością, z którą nie chce się pogodzić i którą rozpamiętuje, a patologicznie samotną teraźniejszością, naznaczoną bojaźliwością, wycofaniem, głęboką melancholią. Z nich kiełkują kolejne traumy, żale i niewykorzystane szanse. Decyzje, których naprawienie będzie zawsze już po prostu niemożliwe. Rany do rozdrapywania przez kolejne lata i dekady. Pewnie do kresu dni.

6. Tran Anh Hung: Bulion i inne namiętności (La Passion de Dodin Bouffant)

Trần Anh Hùng we Francji kręci najbardziej francuski melodramat, jaki może istnieć. To w dodatku melodramat kulinarny, przy którym nagrodzona Oscarem uczta Babette wygląda jak wypad do baru mlecznego za rogiem. Jedzenia używa się tu tylko po to, by pokazać miłość dwojga ludzi, która narodziła się i rozwijała w wyniku dzielenia wspólnej pasji. W kuchni podczas smażenia, duszenia, gotowania i flambirowania wymyślnych potraw, które para uwielbiała wspólnie przygotowywać. To pyszne i autentycznie wzruszające kino.

5. Víctor Erice: Cerrar los ojos

Wielki powrót wielkiego Victora Erice. Szkatułkowy film: staromodny, szlachetny i piękny. I czego w nim nie ma! Duchologiczna nostalgia, przeszłość okazująca się kluczem do teraźniejszości, autentycznie frapująca zagadka i w końcu kino jako nośnik pamięci i wytrych otwierający zamknięte wspomnienia. Do łzy ostatniej.

4. Celine Song: Poprzednie życia (Past Lives)

Debiut Celine Song można uznać za melodramat na miarę swoich czasów. Mamy w nim przecież rozpisaną na dekady, miłosną historię, rozdzielanych przez różnorodne, obiektywne okoliczności “spóźnionych kochanków” i notorycznie piętrzące się na ich drodze przeszkody. W tle przemiany kulturowe, społeczne i technologiczne. Bohaterowie być może zawsze będą czegoś żałować, a ich życia na stałe spowije melancholijna zaduma nad tym, czy, toczy się ono wedle najlepszego scenariusza, ale to nie oznacza, że ich równoległe egzystencje będą niepełne lub mniej szczęśliwe. W tym wcieleniu będą po prostu inne.

3. Laura Citarella: Trenque Lauquen

Zbudowany z zagadek, tajemnic, niedopowiedzeń dramat o zniknięciu kobiety, która zatraciła się w prywatnym śledztwie, które postanowiła przeprowadzić, odnajdując w zakurzonej książce przypadkiem stare listy miłosne. Ponad 4 godziny labiryntowej opowieści, której tonacja i tematyka zmieniają się wielokrotnie. Kino bliskie arcydziełu, doznanie totalnie, film, który wciąga całkowicie. Do wielokrotnego oglądania. Jeśli szukać jakichś konotacji i powiązań, można by wskazać “Twin Peaks”, ale Citarella ma własny styl, łączący estetyki, które połączyć nie łatwo – kryminał, kino przygodowe, dramat egzystencjalny. Być może to powinien być tegoroczny nr 1.

2. Yorgos Lanthimos: Biedne Istoty (Poor Things)

Film całkowicie wart swojego hype’u, wspaniałe i angażujące kino. Pełne polotu i świeżości. Triumf nieskrępowanej fantazji i odwagi. Przyszły klasyk kina emancypacyjnego. Już dawno na ekranie nie oglądałam tak cudownej, choć niecodziennej bohaterki. Sporo tu też soczystego/pikantnego humoru. Bombastyczna scenografia, jakiej nigdzie jeszcze nie było. Plus Lanthimos sprawił, że “Barbie” jako film nie ma absolutnie żadnego sensu. Być może to powinien być tegoroczny nr 1.

1. Jonathan Glazer: Strefa Interesów (The Zone of Interest)

Jonathan Glazer jest absolutnie wyjątkowym gościem w uniwersum współczesnego kina. Podczas gdy większość twórców sięga po różne schematy, bo w kinie raczej wymyślono/pokazano już wszystko, oto Glazer wjeżdża cały na biało. Nie ma drugiego takiego filmu jak “Stefa Interesów”. Zamyka on temat podejmowania tematyki Holokaustu w tekstach kultury w skupieniu się na przerażającej ‘banalności zła’, ale wybiera formę, będąca sztuką wykraczającą poza ramy tradycyjnego dzieła filmowego. To doznanie wizualne i dźwiękowe, psychologiczny koszmar śniony na jawie. W pewnych momentach bardziej zaczepno-oskarżycielski performance niż kino, jakie znamy. Z jednej strony mieliśmy “Syna Szawła”, który posadził widza w samym środku machiny śmierci i destrukcji, bliżej już się nie dało. Z drugiej – Glazer, który okrucieństwo opisuje czarnym niebem poszatkowanym tu i ówdzie ognistymi smugami dymu z kominów komór gazowych i kontrastowo – obrazami spokojnego domostwa, do którego idyllicznego klimatu nie pasuje jedynie betonowe ogrodzenie z drutem kolczastym, którym towarzyszą krzyki jako wokalny element kakofonicznej, złowieszczej ścieżki dźwiękowej. Marzę o powtórnym seansie, ale też się go trochę boję. Czołowa trójka mojego podsumowania to mocarne filmy i naprawdę ciężko było wybrać ten najlepszy. Być może to “Strefa interesów” powinna być tegorocznym nr 1, ale na ten moment jest.

***

Lista wszystkich filmów oglądanych w 2023 >>>

20. Raine Allen-Miller: Rye Lane

Komedia romantyczna – być może tylko jednorazowo – ale zmartwychwstała. W najlepszy z możliwych sposób. Linklaterowska w formie, totalnie współczesna w treści opowieść o poszukiwaniu miłości, bliskości i zrozumienia w wielkim mieście, gdy wokoło wszystko wariuje, ale tylko samych siebie możemy obwiniać, że doprowadziliśmy do takiego stanu rzeczy. Często nadużywa się pojęcia chemii w odniesieniu do aktorów, ale Vivian Oparah i David Jonsson mają tę chemię.

19. Giacomo Abbruzzese: Disco Boy

Kino polityczne mówiące innym językiem, ale wspólnym tonem z zeszłorocznym zwycięzcą Sundance – “Nianią” Nikyatu Jusu, art house’owy dramat inspirowany francuskimi klasykami (Denis czy Serrą), oniryczną fantastykę, której wcale nie daleko do “Pięciu Diabłów” Lei Mysius. Klimat “Disco Boya” buduje nie tylko ciekawa fabuła, ale też te wszystkie niezbędne dziełu filmowemu elementy na czele z doskonałą pracą operatorską Hélène Louvart czy pulsującą ścieżką dźwiękową Vitalica.

18. Hayao Miyazaki: Chłopiec i czapla (Kimi-tachi wa Dō Ikiru ka)

Jedna z trudniejszych w całościowym ogarnięciu i zrozumieniu fabuła mistrza Miyazakiego, ale jednocześnie przejmująca opowieść o stracie, traumie i zapominaniu. W jednej z wielu metafor, na których zbudowano tą wielowymiarową narrację, kryje się też ta nostalgiczna, sugerująca pożegnanie wielkiego twórcy z kinem i jego publicznością. Ale przynajmniej jak się żegnać to w charakterystycznym dla siebie i wielkim stylu.

17. Hilmar Oddsson: Matka siedzi z tyłu (Á Ferð með Mömmu)

Ujmujące kino drogi wypełnione absurdalnym humorem ludzi z Północy. O ostatnich pożegnaniach, które w najbardziej nieoczekiwanych sytuacjach odkrywają coś nieodkrytego. O opuszczaniu własnej samotni i konfrontacji ze światem zewnętrznym, z którym dawno temu utraciło się kontakt. O magii spotkań z innymi ludźmi i ich zaskakujących konsekwencjach. O pułapkach życia przeszłością i w przeszłości. O psach, zawsze najwierniejszych towarzyszach człowieczej niedoli. O wełnianych swetrach, łączących ludzi i pokolenia.

16. Molly Manning Walker: How to Have Sex

Debiutująca w pełnym metrażu Brytyjka okazała się najwspanialszą rzeczniczką młodego pokolenia, rozumiejącą ich problemy, dylematy, rozterki. “How To Have Sex” właściwie nie mogłoby sytuować się dalej od tonu pretensjonalnego moralizatorstwa. To kino przepełnione empatią wobec pokolenia Z, z ogromną precyzją namierzające ich niepokoje, ukazujące ciążącą na nich rówieśniczą i kulturową presję oraz nazywające wprost ich zbyt często bagatelizowane potrzeby, pragnienia, marzenia.

15. Rodrigo Moreno: Delikwenci (Los Delincuentes)

Trwający 3 godziny “Delikwenci” podzieleni zostali na 2 części. Pierwsza estetycznie przypomina “La Gomerę”, a jej głównym punktem jest wyjątkowo niespektakularny napad na bank i jego dziwaczne konsekwencje. Druga to już coś zupełnie innego – egzystencjalny dramat, opowieść o paradoksach życia, refleksja o upływającym czasie. Jeśli we współczesnym kinie szukasz po prostu czegoś świeżego i choć odrobinę zaskakującego, to tacy “Delikwenci” właśnie to zapewniają.

14. Wim Wenders: Perfect Days

Filmowa medytacja nad codziennością tokijskiego czyściciela toalet – człowieka sumiennego, dobrodusznego i poczciwego, którego monotonna, życiowa rutyna okazuje się ucieczką od czegoś, co było gdzieś i kiedyś, ale trzeba było to porzucić. Cudowne studium człowieka i jednostkowych wyborów. Architektura tokijskich szaletów pewnie nigdy nie była tak fascynująca, a przeboje z lat 70. nie brzmiały tak fajnie.

13. Estíbaliz Urresola: 20 000 gatunków pszczół (20.000 especies de abeja)

W “20 000 gatunkach pszczół” baskijska reżyserka tworzy z jednej strony kameralny portret pękającej rodziny, z drugiej – szczere, społeczne kino, którego bijącym sercem jest kilkuletnie dziecko (Sofía Otero), wbrew otaczającemu je światu, z racji wieku jeszcze nie w pełni świadomie walczące o prawo do egzystencji na własnych zasadach. To kino głęboko humanistyczne, poważne, a jednocześnie delikatne i wyważone.

12. Alice Rohrwacher: La Chimera

Z Alice Rohrwacher relację mam trudną, ale za ten film jestem w stanie przeprosić reżyserkę za wszystkie gorzkie słowa z przeszłości. Kino przesiąknięte smutkiem totalnym. O ludowym Indianie Jonesie, który celowo zakopuje się w artefaktach z przeszłości, by zapomnieć o okrutnym bólu teraźniejszości. Magia, duchologia, melancholia. Plus anarchistyczna refleksja o tym, że dziedzictwo kulturowe ludzkości powinno być dla wszystkich.

11. Justine Triet: Anatomia upadku (Anatomie d’une chute)

Laureat Złotej Palmy w Cannes (całkiem zasłużony, choć można było zmienić nieco hierarchię nagród). Metodyczny dramat sądowy o trudzie i boleściach dochodzenia do prawdy, o moralności i jej obrazoburczej złożoności. O tym, jak niejednoznaczne potrafią być relacje w związkach. Na podstawie procedur, paragrafów i przepisów dokonuje się wiwisekcja małżeńskiego pożycia w duchu Bergmana i greckiej tragedii jednocześnie. Warta wszystkich nagród świata Sandra Hüller.

Giovanni Bucchieri: 100 sezonów (100 årstider)

Najbardziej nieodkryty film roku, który mogliśmy u nas oglądać na Nowych Horyzontach (też online, więc nie ma wymówek, że tytuł niedostępny). Jeśli ktoś pamięta “Tarnation” i jaka to była emocjonalna jazda, pamiętnikowy esej Bucchieriego to dzieło o porównywalnej intensywności. Autor ekshibicjonistycznie rozdrapuje rany przeszłości, żyje przeszłością i przywołuje duchy dawnych czasów. Jest przy tym tak pięknie melancholijny i szlachetnie poetycki, że też czujemy jego ból i chcemy pomóc mu odnaleźć światło w tym tunelu życia.

Bas Devos: Here

Zaskakująco zabawna historyjka. Głównym bohaterem jest niejaki Stefan, któremu dobrze z oczu patrzy. Właśnie rozpoczyna urlop, który planuje spędzić na Bałkanach, z których pochodzi oraz najprawdopodobniej już tam pozostać. I tu zewsząd pojawiają się znaki, odzywa wszechświat, że być może facet nie powinien wyjeżdżać. Pytanie, czy bohater usłyszy sygnały z trzewi kosmosu i zweryfikuje życiowe plany, urasta do rangi dylematu najpoważniejszego kalibru.

Sam H. Freeman, Ng Choon Ping: Femme

Prawdziwe uczucia stają na drodze realizacji misternego planu zemsty, który w tym brawurowym filmie był pomysłem Julesa, nocą występującego jako drag queen, wymierzonym w białego jegomościa, który go brutalnie pobił jednego wieczora. Problem w tym, że oprawca również jest ofiarą. Zakłamania, w jakim żyje i środowiska, z którego nie potrafi się wyrwać i które nigdy nie zaakceptowałoby tego, kim naprawdę jest. Kino nawiązujące do braci Safdie, choć mówiące własnym atrakcyjnym i odważnym (w tym też wizualnie) językiem.

Koji Fukada: Love Life

Jak nie leczyć żałoby po stracie, po której niewielu w ogóle by się próbowało podnieść i jak nie nadrabiać straconego czasu z tymi, z którymi życie nas rozdzieliło. Film, który zaczyna się niemalże Bergmanowskim portretem rodziny we wnętrzu, przepoczwarza się w najcięższy dramat z możliwych, a kończy groteskową tragikomedią w środkowoeuropejskim duchu. Narracyjnie wybitnie przemyślane i nienaganne, z fabularnymi zakrętami, których nie da się przewidzieć.

Raven Jackson: All Dirt Roads Taste of Salt

Film, którego najważniejszym bohaterem jest siła siostrzeństwa i jaki wpływ ma na nią upływ czasu, odznaczający się blaskami, cieniami, powidokami, fakturami i kolorami. Czerwienią, błękitami, barwami ziemi. Nigdy płaskimi szarościami. Odcieniami życia – tego gasnącego, trwającego i właśnie rozpoczynającego się. Kino zgrabnie łączącą refleksyjną, liryczną i oszczędną estetykę Weerasethakula i Reydagasa z młodą spuścizną współczesnego kina afroamerykańskiego spod znaku Barry’ego Jenkinsa.

Babak Jalali: Fremont

Jarmuschowska w stylu i filmowym języku oda do samotności i alienacji, opowiadana w oparciu o wcale niejednoznaczne losy afgańskiej tłumaczki, która za pomoc Amerykanom musiała ewakuować się z ojczyzny. I tak trafiła do tytułowego miasteczka w Kalifornii, gdzie choć otoczona przez podobnych jej emigrantów, nie potrafi się odnaleźć. Kino budowane na typowym less is more, ale mające swoje rozczulające humorem momenty i epizody, po których mogą zaszklić się oczy.

Marija Kavtaradze: Powoli (Slow)

Zupełnie inne, na wskroś współczesne love story. Dwójka zakochanych w sobie ludzi, których łączy prawie wszystko, ale dzieli jedno – różne potrzeby ich ciała. Nagrodzony w Sundance film poszukuje odpowiedzi na pytanie, czy miłość może istnieć bez aspektu cielesnego, bez pożądania, bez erotycznych pragnień. Robi to w fajny i mądry sposób, budując ciekawe kontrasty i połączenia między bohaterami, pokazując, jak różne i nienormatywne są relacje międzyludzkie.

Michael Morris: To Leslie

To jeszcze wspomnienie zeszłorocznego sezonu Oscarowego. Film za rolę, w którym Andrea Riseborough zdobyła nominację (całkowicie zasłużoną!) do nagrody Akademii. Nagłaśnianiu jej znakomitego występu towarzyszyły kontrowersje związane z promocją samej produkcji, ale to nie ma absolutnie żadnego znaczenia w kontekście tego, jak świetny jest to film. Portret kobiety, matki, przyjaciółki, która nieustannie walczy sama ze sobą, raniąc ludzi dookoła sobie i paląc wszystkie mosty, która jest tyleż postacią toksyczną, ile systemowo przeklętą. Ktoś wspomniał, że to film, pasujący do lat 70. I miał rację, choć to też świadczy o jego wyjątkowości.

Tina Satter: Reality

Zaskakująca metamorfoza gwiazdy “Euforii”, Sydney Sweeney, wcielającej się w rolę urzędniczki w kręgu podejrzeń, która musi stawić czoła agentom federalnym, badającym “zagrażający bezpieczeństwu” wyciek danych. Tylko ten film to nie jest żadne ekscytujące kino szpiegowskie, ale niemalże dosłowna rekonstrukcja materiału z przeszukania i przesłuchania. Specyficzne flow dokumentów, procedur, przepisów zostało tu zachowane z pełną premedytacją, a i tak udało się oddać cichy dramat osaczonej i bezbronnej jednostki w nierównym starciu z aparatem państwa.

Sébastien Vaniček: Robactwo (Vermines)

Horror w stylistyce home invasion, gdzie tymi najeźdźcami podparyskiego osiedla są zmutowane pająki. Tylko że za fasadą kina gatunkowego schowało się tu wyborne kino społeczne, traktujące o nierównościach, współczesnym podziale klasowym, wykluczaniu mniej uprzywilejowanych i słabszych grup społecznych. To film z naprawdę dobrym, błyskotliwym scenariuszem, porządną realizacją, dzięki czemu ta metafora może wybrzmieć dostatecznie donośnie i być powszechnie zrozumianą. Oraz wywołać gęsią skórkę, gdy trzeba.