Film | Muzyka | Pasje

THE SUBSTANCE
Festival de Cannes 2024
reż. Coralie Fargeat

moja ocena: 8/10

David Cronenberg może odejść spokojnie na emeryturę, jeśli tylko chce. Chodzą bowiem po naszej planecie osobniczki, które godnie mogą go zastąpić w kinie, w którym najważniejszą rolę odgrywa ludzkie ciało. Jedną z nich jest już nagrodzona canneńską Złotą Palmą Julia Ducournau, drugą w tym roku aspirująca do takich laurów Coralie Fargeat, zupełnie przypadkowo rywalizująca jednocześnie w tym samym konkursie z kanadyjskim mistrzem. Nie powinno nas zdziwić, jak mniej znana Francuzka pobije Cronenberga. Istnieje taka szansa, że jeszcze nigdy w Cannes w konkursie głównym nie pokazywano tak obrzydliwego i zarazem rewelacyjnego dzieła.

Zawodowy los bohaterki “The Substance” streszcza prostopadłe ujęcie zamkniętej w betonie gwiazdy na słynnym Hollywood Walk of Fame. Od jej odsłonięcia w ekstazie i przy blasku fleszy, przez pamiątkowe zdjęcia turystów, po spowszednienie artefaktu wraz z tym, jak gasła kariera aktorki. Na kamieniu pogłębiały się rysy i pęknięcia wraz z nieuchronnym upływem czasu. Z blasku Elizabeth Sparkle (Demi Moore) pozostało niewiele. Kobieta w telewizji śniadaniowej prowadzi kącik fitness w starodawnym stylu Jane Fondy, ale za chwilę nawet tu nie będzie potrzebna. Właśnie będzie obchodziła 50. urodziny, a dla jej szefa (Dennis Quaid) – najbardziej paskudnego typu szowinisty, na jakiego można trafić w showbiznesie – to data przydatności zapewne każdej kobiety. Na pewno Elizabeth.

W wyniku dziwnych zbiegów okoliczności bohaterka otrzymuje tajemniczą substancję wraz z podejrzliwie prostą instrukcją jej obsługi. Medyczny zestaw pozwala przeprowadzić procedurę w domowym zaciszu i z własnego kręgosłupa urodzić ‘lepszą wersję samej siebie’. Tak na świecie pojawia się Sue (Margaret Qualley), która nie jest młodszą Elizabeth, ale raczej wyidealizowaną projekcją tego, jak kobieta chciałaby wyglądać. Sue z taką aparycją łatwo będzie trafić na szczyty showbiznesu.

Absurdalne realia branży rozrywkowej i niemożliwe do osiągnięcia przez większość kobiet standardy piękna sprawiły, że Elizabeth nienawidzi swojego naturalnie starzejącego się ciała. Choć wygląda pięknie i stylowo, porównując się do nowej, młodej gwiazdy o wyglądzie Sue, to, co widzi w lustrze obrzydza ją jeszcze bardziej, potęguje poczucie alienacji i wyobcowania, karmi wariackie obsesje. Elizabeth nie jest w stanie wyjść na randkę z człowiekiem, który szczerze uważa ją za bardzo atrakcyjną, bo ona sama taka się nie czuje. To mistrzowska i najbardziej poruszająca scena w filmie, w którym krwi i odpadów fizjologicznych nie brakuje. Brutalne rozcieranie szminki po twarzy może też być przerażające.

Nie wiem, kto wpadł na pomysł z angażem do roli Elizabeth Demi Moore, ale nie jestem sobie w stanie wyobrazić lepszego wyboru. Amerykanka to wielka gwiazda mainstreamowego kina lat 90., pamiętana z występów w filmach raczej mniej ambitnych, bezpiecznych, względnie kasowych hitów. Dziś, podobnie jak w przypadku Elizabeth Sparkle, jej gwiazda mocno wyblakła. Jej najodważniejsze wybory castingowe to przeciętne “Striptease” (1996) i “G.I. Jane” (1997), do którego ogoliła głowę. Udział w “The Substance” w przypadku Demi to ryzyko kalibru skoku w przepaść. Nie chodzi tylko o udział w krwistym body horrorze. Kamera detalicznie studiuje nagie ciało jej bohaterki, zestawia z cielesnością 30 lat młodszej Margaret Qualley. Choć Moore wygląda świetnie, to doświadczenie dla niej samej mogło do przyjemnych nie należeć. Tak po ludzku. Wszyscy przecież mamy jakieś mniej lub bardziej uzasadnione kompleksy. Dla wielu kobiet ten film będzie przede wszystkim czasem pewnie niekomfortową konfrontacją starości i młodości. Na wielu płaszczyznach życia, nie tylko kwestii związanych z fizycznym wyglądem. Oczywiście jeśli będą w stanie przejść przez radykalną wizualnie formę, jaką zaproponowała reżyserka.

Elizabeth i Sue stanowią jedność. Świadomość jednej osoby, w wyniku działania tytułowej substancji, zostaje rozdzielona na dwa ciała, które zgodnie ze wskazaniami muszą dzielić się czasem. Problem w tym, że jedna z kobiet uważa, że ma go za mało, a w takiej sytuacji łatwo o (medyczne) komplikacje. Domyślacie się, jak będą one wyglądać – koszmarne deformacje ciała, mutacje organów, wiotczenie skóry, zmiana struktury kostnej. Fargeat nie oszczędzi widza i pokaże każdą obrzydliwość, przy której zbliżenia na iniekcje, ropiejące rany czy szycie skóry będą ledwie drobną ekstrawagancją. Francuzka mocno przesadza, bywa ostentacyjnie kiczowata, zmusza, by z obrzydzenia odwracać wzrok, ale w tym szaleństwie jest metoda. Wymowa “The Substance” jest przecież banalna i wyjątkowo nieodkrywcza, ale paradoksalnie ta walka kina o zmianę w kwestii wymagań i oczekiwań wobec kobiet, nauka samoakceptacji i wyrozumiałości (wobec siebie nawzajem i też wobec siebie samych), w takiej właśnie szalonej formie może dać jakieś rezultaty.

MEGALOPOLIS
Festival de Cannes 2024
reż. Francis Ford Coppola

moja ocena: 1.5/10

Dyskutując o “Megalopolis”, zaznaczmy, o czym dokładnie rozmawiamy. Oceniamy film Coppoli i całą historię, która za nim stoi (oraz bonusowo jego artystyczne wybory) czy skończoną produkcję filmową, funkcjonującą także we współczesnym kontekście. Ta pierwsza kwestia dotyczy oczywiście heroicznej walki reżysera o to, by to dzieło, które wymyślił sobie 40 lat temu, nie tylko w ogóle powstało, ale by bezkompromisowo oddawało wizję autora. Zatem każda, nawet najbardziej przewrotna i niespójna idea, szalony pomysł, ekstrawagancki efekt specjalny musiał znaleźć się na ekranie. Marek Aureliusz, Szekspir, XX-wieczne totalitaryzmy, dyskurs na modłę Fukuyamy – to tylko niektóre z jakichś tysiąca nawiązań niczym lokowanie produktu zaaranżowanych w przestrzeni “Megalopolis”. Coppola zresztą powiedział na konferencji prasowej w Cannes, że nie chce być osobą, która żałuje, że czegoś nie zrobiła. Dlatego wszystko, co jeszcze chciał zrobić, wrzucił do swojego prawdopodobnie ostatniego filmu. Filmu życia wieńczącego wspaniałą karierę – nie pierwszego zresztą w dorobku tego reżysera. Kolejnego bardzo nieudanego.

“Megalopolis” to wykład Coppoli o tematach obecnie dla niego najważniejszych, autorska interpretacja pewnych toposów, ale także autobiograficzna wypowiedź o roli i powinnościach artystów w dzisiejszym świecie. W udręczonym architekcie-wizjonerze Cesarze Catilinie (Adam Driver), który za wszelką cenę chce wcielić swoje utopijne projekty w życie, Coppola odzwierciedlił własny stan ducha. Protagonistą Catiliny w filmie jest burmistrz Franklyn Cicero (Giancarlo Esposito), dla odmiany wolący twardo stąpać po ziemi i inwestować publiczne fundusze w bardziej pragmatyczne, użyteczne przedsięwzięcia. Starcie prozy życia i wielkich marzeń, a w tle eskalujące konflikty polityczne napędzane przez populistyczne siły, koniunkturalne media, a nawet popkultura pogrążająca się w erotycznych skandalach, kłamstwach i seks taśmach. Nic nowego.

Ameryka w “Megalopolis” satyrycznie przebrana została w kiczowate szaty antycznego Rzymu – imperium stojącego nad przepaścią, które upadnie, jeśli w porę nie zostanie uratowane. Coppola o genezie degrengolady naszej cywilizacji nie mówi nic nowego. To wszystko powiedzieli już XX-wieczni filozofowie, dalej powtarzają dzisiejsi naukowcy, aktywiści, niektórzy politycy. Reżyser przemawia archaicznym językiem i uderza w już dawno zgrane nuty. Rozwiązania, jakie sugeruje są straszliwie naiwne. Na i poza ekranem próbuje poruszyć sumienie ludzkości przyszłością młodego pokolenia – pokolenia swoich wnucząt. Nie on pierwszy i nie jedyny. Człowiek dalej najbardziej lubi żyć dniem dzisiejszym. Nie ruszy ich dziadek (dziaders?) Francis.

“Megalopolis”, jak na dzieło życia przystało, kosztowało niemało. Z różnych, też własnych zasobów, Coppola zebrał budżet rzędu 120 mln dolarów. Mimo to wykreowane przez niego imperium wygląda przeraźliwie sztucznie i papierowo. Gdyby ktoś mi powiedział, że scenografię do tego filmu zaprojektowała testowa wersja sztucznej inteligencji, uwierzyłabym i zasugerowała szybką ingerencję programistów, by naprawić ewidentne braki. “Megalopolis” wygląda niby barokowo i bombastycznie, ale przede wszystkim tandetnie. Nie widać też reżyserskiej ręki twórcy choćby w prowadzeniu aktorów. Każdy gra jakby w innym filmie i to takim, w którym już kiedyś grał właściwie tą samą rolę. Inna sprawa, że to nie są postacie, ale marionetkowe, przewidywalne symbole konkretnych zachowań, zjawisk, wartości.

To bardzo słaby film i oczywiście możemy się sprzeczać w tej ocenie, tylko i wyłącznie dlatego że mówimy o dziele Francisa Forda Coppoli – jednego z najwybitniejszych twórców w historii kina. Każdy inny z miejsca dostał by wilczy bilet. Wypada i trzeba chwalić starego mistrza za zapał, energię i cierpliwość do tego projektu, ale nie można doszukiwać się przewrotności w fakcie, że owa wielka wizja to czysty bajzel. Minutowy performance z gościem czytającym pod ekranem na sali przed widzami pytania do sceny wywiadu z bohaterem Adama Drivera, to naprawdę za mało, żeby mówić, że “Megalopolis” śmiało wychodzi poza ramy i schematy kina, jakie znany. Za to taki zabieg mocno utrudnia szerszą dystrybucję filmu (na której reżyserowi ponoć nawet nie zależy). Poglądy i diagnozy na teraźniejszość i przyszłość Coppola ma dokładnie takie same jak 2/3 tych liberalnych wujków z wesel wielkomiejskich par. Nie ma nic odważnego w trwonieniu ciężko uzbieranej kasy na scenograficzny kicz i przeładowaną scenografię, która finalnie wygląda jak urealniona rzeczywistość kreskówkowej rodziny Jetsonów. Coppolę rozgrzesza tylko to, że jest Coppolą i w sumie może sobie robić, co tak właściwie chce. W tym złe filmy.

FURIOSA: A MAD MAX SAGA
Festival de Cannes 2024
reż. George Miller

moja ocena: 6.5/10

Jak zobaczycie krainę, w której dzieciństwo spędziła młodziutka Furiosa (Alyla Browne), z miejsca zrozumiecie, dlaczego motyw powrotu do domu jest tak ważny w prequelu “Fury Road”. Świat pogrążył się w chaosie, dotknęły go okrutne plagi i kataklizmy. Ziemia zamieniła się w pustynne Pustkowie, ale garstka ludzi ocaliła trochę czystej wody, błękitnego nieba i przyrody. Wizja zbyt idylliczna, przyznaję, ale to właśnie z tego świata brutalnie wyrwano dziecko, by w kategoriach zdobyczy dostarczyć je pod psychodeliczny majestat Dementusa (Chris Hemsworth) – egocentrycznego przywódcy spalinowych piratów. Ten na oczach dziewczynki zabija jej matkę, a niedługo później w ramach handlowej wymiany zostawia Furiosę w Cytadeli, gdzie ma wychować ją na matkę opresyjny system Immortana Joe. Sprytna dziewczynka uniknęła tego losu, ukrywając i ucząc się fachu pomiędzy śmierdzącym od paliwa i lepiących się od smaru maszyn w warsztacie armii watażki. Jego otoczenie zajęte jest bowiem wojną podjazdową z ekipą Dementusa, który destabilizuje brudne królestwo władców Cytadeli.

Paliwem napędzającym akcję “Furiosy” jest zemsta, której chce dokonać po latach dorosła już bohaterka (Anya Taylor-Joy). W ogóle odkładając na bok to wszystko, co czyni z filmu kolejne rozpędzone kino akcji oraz szalony spektakl fajerwerków przemocy, nowa produkcja George’a Millera jest fabułą bardzo gorzką. Pokazuje zdehumanizowany świat pozbawiony nadziei, w którym nawet Furiosą, od najmłodszych lat wprowadzoną na ‘drogę gniewu’ targają głównie negatywne emocje. Dokonywany przez nią akt zemsty odarty został z wszelakich romantyczno-oczyszczających właściwości, a mityczna wizja powrotu do domu pozostaje boleśnie utopijną fantazją. Anya Taylor-Joy jest przy tym inną Furiosą niż Charlize Theron, ale sprawdza się w tej roli bardzo dobrze. Ma charyzmę, a buntownicza swada wręcz wpisana jest w mimikę twarzy aktorki.

Film Millera bywa też przesadzony i karykaturalny. Dementus Hemswortha jest kreskówkowo wręcz przerysowany, a postacie drugoplanowe przezroczyste, bo ukryte za Furiosą, jej dojrzewaniem i życiową misją. Spektakularne sceny akcji w pustynnym piachu i na pełnym gazie oglądaliśmy w “Fury Road”, więc tu nie robią już takiego wrażenia, choć ciągle to efekty naprawdę specjalne i brawurowe. Niech nie umknie jednakowoż ważna kwestia – w kategorii prequeli “Furiosa” to pozycja absolutnie kapitalna. Szukająca świeżych bodźców, innych perspektyw, w końcu – nadająca nowych znaczeń pod względem fabularnym późniejszemu poprzednikowi.

Oddajmy też, co należy twórcowi nowej sagi z uniwersum Mad Maxa. George Miller swoje lata na, a jednak wciąż ma młodzieńczy zapał, heavymetalową energię i niewyczerpane pokłady fantazji, by w ramach rozrywkowego kina akcji proponować coś innego nie tyle w kwestii fabularnych schematów, ale wizji szalonych i odważnych, których po wyjściu z kinowego seansu nie da się zapomnieć.