TRIANGLE OF SADNESS Festival de Cannes 2022 reż. Ruben Östlund moja ocena: 7/10 Nagrodzonemu Złotą Palmą kilka lat temu “The Square” naprawdę wiele można było zarzucić. Ruben Östlund obnażył prawdę o dzisiejszym świecie sztuki pełnym zakochanych w sobie…
EO Festival de Cannes 2022 reż. Jerzy Skolimowski moja ocena: 6/10 Swoją obecność w tegorocznym, canneńskim konkursie 84-letni Jerzy Skolimowski zawdzięcza tylko i wyłącznie najwyraźniej ciągle żywym wspomnieniom dawnych sukcesów na tym festiwalu. Z Lazurowego Wybrzeża jego filmy…
COUPEZ! Festival de Cannes 2022 reż. Michel Hazanavicius moja ocena: 5/10 “Tanio, szybko, przyzwoicie” – takie pospolicie chwytliwe hasło przyświeca filmowemu biznesowi granego przez Romaina Durisa reżysera. Twórcy raczej o niewygórowanych, artystycznych aspiracjach, skupionym na tym, co przynosi…
ZBRODNIE PRZYSZŁOŚCI
Festival de Cannes 2022
reż. David Cronenberg
moja ocena: 6/10
Gdy w 1996 roku na canneńskich salonach odbywała się premiera “Crash” Cronenberga, ostentacyjnym gestom nie było końca. Z jednej strony gwizdy publiki, z drugiej – specjalnie stworzona potrzebą chwili nagroda od festiwalowego jury dla filmu, obok którego – jakkolwiek banalnie to brzmi – nie można było przejść obojętnie. Ówczesna teraźniejszość z “Crash” nie obeszła się zbyt lekko, bo dziełu skądinąd znakomitemu, wizjonerskiemu i zajebiście inteligentnemu zbyt mocno wtedy ciążyła ta atmosfera skandalu. Dziś to niekwestionowana klasyka, nie tylko w obrębie kina spod znaku Cronenberga. Na osobliwych produkcjach Kanadyjczyka wychowały się pokolenia, w tym to najmłodsze i filmowo bardzo ciekawe, jak jego syn Brandon i niespodziewana triumfatorka z Cannes sprzed roku, Julie Docournau. 79-letni reżyser ma swoich godnych epigonów, a mimo to, po 7-letniej przerwie, zdecydował się znów stanąć po drugiej stronie kamery, zapowiadając, że ciągle ma niezałatwione sprawy z przyszłością. Ale to do przeszłości powrócił jego nowy film.
“Zbrodnie przyszłości” odbijają bowiem blask nie tylko konkretnych tytułów z bogatej filmografii Cronenberga, stanowiąc całkiem interesujący sylabus, dla tych, co swoją przygodę z kinem kanadyjskiego twórcy dopiero będą rozpoczynać. To też elegancka prezentacja jego ulubionych leit motivów, obsesji i fiksacji, w których można się zakochać albo je odrzucić. Paradoksalnie, coraz mniej w Cronenbergu kontrowersji. Od premiery “Muchy”, “Videodromu”, a nawet “Crash” minęły przecież dekady. Dojrzeli nie tylko naśladowcy klasyka, ale i okrzepły jeszcze bardziej ekstremalne, filmowe zjawiska. Czy oświetlone ciepłą sepią, a jednak pozostające w mroku erotyczne spektakle, w których artysta pozbywa się nowych organów, produkowanych przez własne ciało, futurystyczną maszynerią sterowaną z poziomu trzewi przez swoją partnerkę mogą jeszcze dziwić/ oburzać/ bulwersować? Nie podzielam orgazmicznych zachwytów tłumu widzów tego chirurgicznego performace’u.
Dużo bardziej frapująca niż główny wątek artystycznego duetu Saula Tensera (Viggo Mortensen) i Caprice (Lea Seydoux), którzy w rzeczywistości postępujących i jeszcze nieodgadnionych mutacji ludzkiego ciała odnaleźli przestrzeń dla postmodernistycznej sztuki, jest ta refleksja nad akceptacją cudów ewolucji i różnymi ścieżkami adaptacji tego osobliwego postępu. Najgłośniej wybrzmiewająca w pobocznych historiach. Z jednej strony działalność posępnego Biura Rejestracji Organów, szukającego biurokratycznych ram, dzięki którym może da się okiełznać i kontrolować nieuchronne i gwałtowne zmiany. Z drugiej – funkcjonujący gdzieś w szarej strefie apologeci nowego porządku, którzy ewolucję chcieliby przyspieszyć, a z jej efektów (czyli nowych organów) pozwolić czerpać każdemu, traktując to, co się dzieje jak dopust boży. A co z tymi, którzy obserwując, jak własne dziecko pałaszuje plastik, widzą zhańbienie naturalnego porządku, nieludzką istotę i nie chcą z nią egzystować pod jednym dachem? Zbrodnie w tym świecie przyszłości wiele mają motywów, za to jeden wspólny mianownik – transformujące się w tajemniczych kierunkach ciało.
Medytacyjny thriller Cronenberga z niemałym pietyzmem, czasem smoliście czarnym humorem, czasem nabożną powagą, tworzy fantazję o świecie jutra. Wypełnionym osobliwą, organiczną maszynerią przypominającą szkielet Obcego z Nostromo, jeszcze bardziej nurtującymi sloganami (surgery is the new sex dodajemy do ulubionych) i nowymi ludźmi z ewoluującymi wnętrznościami. Aż tak oniryczny, czy też złośliwiej – ospały – rytm narracji potrafi rozmyć doniosłość batalii natury z syntetykiem, która zdaje się być esencją tego futurystycznego dramatu. Ja w nim widzę także aluzje do dzisiejszej rzeczywistości, zagrożonej ekstremizmami, kryzysami, a nawet niebezpieczeństwami największego kalibru jak katastrofa klimatyczna. “Zbrodnie Przyszłości” choć turpistyczne i mroczne, a z ekranu bada nawet stwierdzenie, że ewolucja człowieka idzie w złym kierunku, potrafią nie uderzać w fatalistyczne nuty, a wręcz dziwacznie dawać nadzieję i odrobinę ekscytacji wobec tego, co też przyniesie nam jutro. Jakkolwiek niespokojna byłaby teraźniejszość, jakkolwiek dramatyczne nie byłyby prognozy na przyszłość.
TRIANGLE OF SADNESS
Festival de Cannes 2022
reż. Ruben Östlund
moja ocena: 7/10
Nagrodzonemu Złotą Palmą kilka lat temu “The Square” naprawdę wiele można było zarzucić. Ruben Östlund obnażył prawdę o dzisiejszym świecie sztuki pełnym zakochanych w sobie pozerów? Raczej wyważał otwarte drzwi. W swoim nowym filmie znów strzela w tak łatwe do trafienia cele. Farsa o tym, że bogaci ludzie są najgorsi, a ich świat to festiwal patologii i niesprawiedliwości? Nowe, nie znałam. Ów tytułowy triangle of sadness na mojej skroni marszczy się od głębokich westchnień bardziej powodowanych rozczarowaniem niż zachwytami. Ale wiecie, jest też kontekst. Siedząc na canneńskim pokazie prasowym, w sali tylko nieco mniej prestiżowej niż ta obok, gdzie równocześnie trwał galowy seans filmu poprzedzony przaśnym ceremoniałem na słynnym czerwonym dywanie, oglądanie “Triangle of Sadness” sprawiało lekko perwersyjną przyjemność. Zmuszało do myślenia o tych damach i dżentelmenach w wieczorowych kreacjach od modnych projektantów, nocą bawiących się na przyjęciach, w dzień relaksujących się na drogich jachtach zacumowanych w pobliskim porcie, którzy uczestniczą w pokazie, gdzie zmuszeni są śmiać się z samych siebie, w swoim własnym towarzystwie, bo oglądają film o sobie. Nieprzebierającą w środkach satyryczną fabułę, w której kulminacyjnym momencie okrutnie uprzywilejowani beneficjenci (post)kapitalizmu – dosłownie – zostają wrzuceni w radośnie niekontrolowany wodospad fekaliów własnej produkcji. Mnie śmieszy.
“Triangle of Sadness” to jednak nie tylko (niestety?) rozkoszny, anarchistyczny karnawał skutków epidemii choroby morskiej. Doprowadził do niego ciąg wielu zdarzeń. I aż trudno uwierzyć, że punktem wyjścia był modowy casting, w którym H&M stał się symbolem mody inkluzywnej, a Balenciaga – poniżającego elitaryzmu. W gronie młodych, przystojnych mężczyzn znalazł się Carl (Harris Dickinson). Trochę influencer, trochę gość szukający szczęścia w modelingu, ale ta druga ścieżka kariery w jego przypadku ewidentnie stanęła w miejscu. W przeciwieństwie do jego partnerki Yayi (Charlbi Dean), doskonale radzącej sobie zarówno na wybiegu, jak i w mediach społecznościowych. Zresztą ich związek to jeden z wielu deali, na jakie godzą się internetowi celebryci. Są ładni, młodzi i dobrze wychodzą razem na zdjęciach – czego chcieć więcej? Carl dostrzega, że w tej relacji brakuje dialogu i symetrii, miłość i uczucie zastąpiła pragmatyczna budowa marki osobistej. Dlatego Östlund tę dwójkę, a raczej ich kłótnie, traktuje jako pretekst do odhaczenia całej gamy społecznych tematów, które uwielbiają tzw. lewicujące media. W konstrukcji “afery” wokół uregulowania rachunku w restauracji wychodzi ta cała niesamowita zręczność szwedzkiego filmowca w przebojowej inscenizacji wszelakich fars, grotesk, absurdów, które mają zarówno perfekcyjną temperaturę wrzenia, jak i ten zaczepny humor, którego ostatnim tak wybitnym apologetą był bodaj Marco Ferreri. Östlund też to umie, nawet jeśli bohaterów na własne życzenie ma papierowych.
Carl i Yaya, dzięki sponsorom, trafiają na rejs ekskluzywnym jachtem, gdzie będą obracać się w gronie nonszalanckich bogaczy – rosyjskich oligarchów, ich żon i kochanek, miliarderów z Doliny Krzemowej, emerytowanych handlarzy bronią. Żadne z tych indywiduuów nie posiada konkretnych właściwości, ale ten grupowy portret korumpującego bogactwa, dewastującej próżności i perfidnego cynizmu u Östlunda wypada po prostu spektakularnie. Gdy jedna z pasażerek wymusza na załodze relaks w basenie, krzycząc, że wszyscy jesteśmy równi, nie tylko zakłóca porządek pracy tych, którzy stoją za dobrym samopoczuciem gości, ale przede wszystkim pozostawia bez opieki surowe owoce morza – główne składniki wystawnej, wieczornej kolacji. Jej finał już znacie. Koncert wymiotów i biegunki umila zawadiacki głos kapitana tonącego w ekstrementach statku (Woody Harrelson) – pijanego marksisty, który przez intercom czyta Noama Chomsky’ego, a następnie nomen omen zanurza się w dyskusji o socjalizmie i kapitalizmie, gdzie tego drugiego broni nawozowy (gówniany, haha) magnat ze Wschodu. Koniec świata jest bliski.
W ostatniej części “Triangle of Sadness” Östlund przewraca w końcu klasową piramidę do góry nogami. Pomysł na scenariuszowy twist jest to z gatunku tych wybitnie banalnych, ale też cóż może być fajniejszego od brutalnego upadku elit i upodlenia atrakcyjnych jeszcze przed chwilą Instagrammerów? Sorry, ale mimo wszystko w tym miejscu jestem na nie. Bo ten finał obnaża wszystkie słabości prowokacji reżysera, który tutaj jak nigdy wcześniej staje się bardziej twórcą kapitalnych gagów, wyluzowanym żartownisiem i niezłym zgrywusem, aniżeli bezwzględnym demistyfikatorem społecznych ułomności. “The Square” miało przynajmniej to głębsze, humanistyczne przesłanie, “Triangle of Sadness” pozostawia nas natomiast z poczuciem pustki i odrobinę też smutku. A gdzieś tam na czerwonym dywanie uśmiechom zapewne nie było końca, bo trafiła im się w Cannes tak bombastyczna komedia, a mógł przecież ponury dramat z Europy Środkowo-Wschodniej. Ale miło było tak przez chwilę pofantazjować o klasie uprzywilejowanej tonącej we własnych fekaliach.
Swoją obecność w tegorocznym, canneńskim konkursie 84-letni Jerzy Skolimowski zawdzięcza tylko i wyłącznie najwyraźniej ciągle żywym wspomnieniom dawnych sukcesów na tym festiwalu. Z Lazurowego Wybrzeża jego filmy w przeszłości wyjeżdżały bowiem z ważnymi nagrodami. Co z tego, że ostatni raz miało to miejsce w latach 70. i 80. Jest jeszcze inna, nader korzystna koincydencja, która mogła zaważyć o tym, że nestora europejskiego kina znów zaproszono do Cannes. Jego współczesny i brawurowy w środkach wyrazu film jawnie koresponduje z kultowym “Na los szczęścia, Baltazarze” – nagradzanego w Wenecji w 1966 roku dzieła jednego z najważniejszych twórców w historii kina, Roberta Bressona. Wydawać by się mogło, że Francuz w swoim lirycznym i poruszającym dziele wyczerpał możliwości symboliki oślej tułaczki, w której zwierze staje się świadectwem ludzkiej ułomności, ale oto na scenę wchodzi Skolimowski. Wchodzi zupełnie niespodziewanie. “EO” to nie tylko zaledwie czwarte dzieło polskiego reżysera zrealizowane w XXI wieku, ale film zupełnie nie korespondujący z jego dotychczasową twórczością. Zresztą Skolimowski przeszedł już tyle stylistycznych wolt, triumfował po zaskakujących sukcesach i podnosił się po spektakularnych porażkach, że filmowe eksperymenty w jego wieku i z jego biografią wypada traktować raczej jako naturalną kolej rzeczy.
W dzisiejszych czasach filmy o zwierzętach mówią mniej o nich samych, a więcej o ludziach, którzy z nimi obcują. Świadkiem człowieczego okrucieństwa w czarno-białej fabule Bressona został niepozorny osiołek, który teraz wskoczył w hiperboliczną fantazję Skolimowskiego. Znów czarne oczęta zwyczajnego zwierzęcia patrzą na ludzki świat przepełniony niegodziwościami, agresją i zniewoleniem. W bezdusznych realiach cyrku osiołek niby odnalazł jedną dobrą duszę. Dziewczynę (Sandra Drzymalska), która potrafiła traktować zwierzę z czułością, okazywała troskę, traktowała jak najbliższego towarzysza, od której – w dobrej wierze – rozłączyli go aktywiści. Rozpoczynając w ten sposób wędrówkę bohatera przez polskie wsie, miasteczka i lasy oraz dalej w głąb zachodniej Europy.
Narracyjnie film Skolimowskiego jest dziełem skromnym, ledwie rzucającym w pustą przestrzeń publicystycznie nośne tematy. Osiołek dotyka wiele problemów współczesnej Polski i Starego Kontynentu. Brzmi poważnie. Od ślepoty dzisiejszego aktywizmu, pozerstwo władzy, obnażania kibolskiej mentalności społecznych podziałów po spuściznę Holokaustu, ekologię, nierówności społeczne i kryzys migracyjny. A “EO” nie trwa nawet 90 minut. Dlatego też do wszystkiego, o czym doskonale wiemy, że wymaga szerszych dyskusji, analiz, refleksji, musimy się już odnosić bez filmowego kontekstu naszkicowanego przez Skolimowskiego.
Sam reżyser dopowiada, że stworzył to dzieło, by uwrażliwić i uczyć empatii wobec zwierząt. Osobiście uważam, że więcej dla tej sprawy aniżeli barokowe w metaforach kino robi wyciszona i pozbawiona komentarza dokumentalistyka pokroju “Gundy” czy “Cow” – również coraz mocniej obecna w festiwalowym i kinowym obiegu. Niemniej nad formalnymi walorami filmu Skolimowskiego nie można przejść obojętnie. Nie ważne, czy patrzymy na fantazyjne, skąpane w czerwonym świetle, surrealistyczne fabularne przerywniki, monumentalne obrazy polskiej przyrody czy śnioną na jawię wizję otulonego baśniowym mrokiem złowrogiego lasu i jego mieszkańców. To zaskakująco zgrabnie komponuje się w jedną, choć patchworkową całość – na poziomie formalno-estetycznym. Na każdym innym to trochę jak ten krótki występ Isabelle Huppert, która pojawia się, nie zostaje wciągnięta w losy osiołka, zajmuje się sobą i wychodzi. Z jednej strony rozczarowująca puenta ciekawego eksperymentu, z drugiej – całkiem błyskotliwe podsumowanie tego, czym współcześnie najczęściej okazuje się człowieczeństwo.
SCARLET / L’ENVOL
Festival de Cannes 2022
reż. Pietro Marcello
moja ocena: 5.5/10
Pietro Marcello nie chce być zwyczajnym filmowcem i można to wywnioskować obserwując jego dość krótką, ale zauważalną obecność na salonach europejskiego kina. Włoch ma na pewno unikalny styl – trochę staromodny, ale w dobrym guście, ale – co najważniejsze – gwarantujący duchowe doznania. Bo to także kino silnie oddziałujące na zmysły, a dziwaczne “L’Envol” (aka “Scarlet”) stanowi tego najlepszy przykład. W folkowej bajce o osieroconej przez matkę dziewczynie, wchodzącej w dorosłość, jest miejsce na magiczny romantyzm, jak i mroczny realizm. Bohaterce towarzyszą powracający z wojny i brutalnie przez nią dotknięty ojciec, ale też pałętająca się po lasach wiedźma, przepowiadająca Scarlet intrygującą przyszłość. Łaczącą się oczywiście z postacią młodego mężczyzny, który wyląduje (dosłownie – samolotem) na sąsiadującym z jej domem polu. W tym rustykalnym świecie krzyżują się losy najróżniejszych postaci – niewinnych niewiast, opiekuńczych staruszek, typów spod ciemnej gwiazdy, agresywnych wieśniaków, ambasadorów nowoczesności. Baśniowo-vintage’owy efekt Marcello osiąga zabiegami, niemalże imitujący estetykę starych, niemieckich heimatfilmen. Przyroda, wiejskie krajobrazy oraz główna bohaterka są często fotografowane w odbijającym słońce w tzw. złotej godzinie sepiowym efekcie, bez dodatkowych filtrów i upiękrzeń. To świat jednocześnie prawdziwy i odrealniony, wymyślony na potrzeby autorskiej narracji.
LE OTTO MONTAGNE
Festival de Cannes 2022
reż. Felix Van Groeningen & Charlotte Vandermeersch
moja ocena: 6/10
Zapierające dech krajobrazy włoskich Alp i rustykalna kraina zapomnianych, tamtejszych wiosek stają się dla reżyserskiego (i także na kanwie prywatnej) duetu Felix Van Groeningen – Charlotte Vandermeersch kluczowym tłem dla rozgrywającej się na przestrzeni wielu lat opowieści o platonicznej miłości, braterstwie i egzystencjalnej melancholii. Odbijających się dźwięcznym echem o majestatyczne, górskie szczyty. Miejscowość o nazwie Grana być może wygląda na turystycznie atrakcyjną oazę spokoju, ale dla 12-letniego chłopca z tych okolic ta idylliczna sceneria to raczej malownicze więzienie. Bruno (Alessandro Borghi) ma tu status “ostatniego dziecka we wsi”, której liczba stałych mieszkańców niemiłosiernie się kurczy. Co innego jego rówieśnik Pietro (Luca Marinelli), który z rodzicami spędza w Alpach regularnie wakacje, ciesząc się świeżym powietrzem, rodzinną atmosferą i towarzystwem Bruna. Te wspólne eskapady w góry, beztroska wakacji, zabawy w otulającym, alpejskim słońcu zrodzą wspomnienia na całe życie i zbudują wyjątkowo mocną relację, wykraczającą poza ramy typowo młodzieńczej przyjaźni.
W dorosłym życiu bowiem losy Bruna i Pietra biec będą zupełnie innymi torami, ale w trudnych momentach to w tej zażyłości odnajdą oni największe oparcie. Dynamika egzystencjalnych dysonansów najpierw młodych, ale za niedługo już całkiem dorosłych mężczyzn, nie imponuje swoim wyrafinowaniem. Opiera się na duchowych napięciach, goryczy, troskach i niepowodzeniach, dla których swoistym lekarstwem okazuje się ucieczka w góry, do krainy dzieciństwa. Wtedy nawet te Alpy, fotografowane w obiektywie Rubena Impensa z liryzmem, ale też w dość dokumentalnej, surowej manierze, zyskają raczej dość trywialną symbolikę. W niej paradoksalnie tkwią słabości tego filmu. Nie chodzi tylko o banalność metafor, ale również ich nachalność i przytłoczenie w wielu fragmentach, gdy bohaterowie szukają wytchnienia w górskim majestacie i sobie nawzajem.
“The Eight Mountains” stanowi jednak jednocześnie duży powiew świeżości w kinie, które śmiało można by określić jako męskie. Bo niemalże bezkrytycznie skupione na męskiej przyjaźni i w jej specyfice (umocowanej w symbolicznym procesie wspólnego budowania domu) podkreślające wyjątkowość tego, co łączy bohaterów. Kobiety – matki i partnerki – funkcjonują na obrzeżach tej relacji. Historia opowiada jest z perspektywy Pietra, będącego też głównym narratorem, a jedną z kluczowych figur na drugim planie jest jego ojciec. Ważny tak samo dla syna, w obliczu jego śmierci przekonującego się, jak mało o nim wiedział, jak i Bruna, który widział w mężczyźnie wzór rodzica, o jakim marzył. Mimo tej wyraziście męskiej optyki, dzieło Van Groeningena i Vandermeersch pozostaje konsekwetnie subtelne i czułe. Proste w swojej emocjonalności i od początku do końca szczere w swych intencjach. Może nawet bardziej niż “Brokeback Mountain”, z którym europejska produkcja chętnie, acz nie do końca trafnie jest porównywana (wiecie – tu góry, tam góry, po co drążyć temat). Dlatego też łatwo zatracić się w tej opowieści i nią autentyczne wzruszyć.
