Film | Muzyka | Pasje

MASS
American Film Festival 2021
reż. Fran Kranz

moja ocena: 7/10

Bardziej niepozorną fabułę trudniej sobie wyobrazić. “Mass” to zachowujący jedność czasu i miejsca, rozpisany na czwórkę aktorów dramat rozgrywający się w skromnej salce katechetycznej w prowincjonalnym kościele. Można by wręcz pomyśleć, że to adaptacja niszowej sztuki teatralnej albo film nakręcony w ekstremalnych, pandemicznych okolicznościach, które wymagały, by na planie zdjęciowym znajdowało się jak najmniej osób, jak to tylko możliwe. To prawda, że “Mass” to wyjątkowo niefilmowe doświadczenie. To coś znacznie głębszego i poważniejszego. Tym bardziej zaskakuje ten film, gdyż za kamerą stanął tu niejaki Fran Kranz – aktor najbardziej znany z roli w “Domu w głębi lasu”, który ostatnio przewartościował swoją karierę i został reżyserem. Bez dużego doświadczenia, ale za to z niewiarygodnym wyczuciem niuansów, czego wymaga tak minimalistyczna w środkach narracja, Franz wytworzył iluzję prywatności oglądanej historii, niemalże osobistego uczestnictwa w czymś autentycznym i przeszywającym. Nim dojdzie do kluczowego spektaklu, “Mass” zaczyna się od dziwnego prologu. Na plebanii małego kościoła episkopalnego zarządczyni parafii nerwowo krząta się po pomieszczeniach, jedno z nich przygotowując dla gości, którzy wkrótce mają się tu pojawić. Kobieta drży o każdy detal, niepokoi się o próbę chóru, z której dźwięki mogą być słyszalne w salce, stara się, by wszystko było w jakimś stopniu idealne. Gotowość jak co najmniej na przyjazd delegacji z Watykanu. Sprawdzi to jeszcze wizytująca miejsce przed przybyciem gości urzędniczka – jak się okaże później, mediatorka pośrednicząca w kontakcie dwóch stron. Ten wstęp wprowadza do fabuły nurtujący element rezonującego napięcia. Nie poznajemy celu tego spotkania ani jego tematu. Dowiadujemy się o nim bardzo niewiele – dotyczy delikatnych spraw, wymaga wrażliwości i przestrzeni, która będzie neutralna, nieprzytłaczająca, ale też przytulna.

W końcu na teren parafii przybywają wyczekiwani z niepokojem uczestnicy spotkania. Dwie pary w średnim wieku zostają wprowadzone do przykościelnej salki, siadają przy stole i zostają sami, by zrobić to, po co tu przyjechały. Zaczną od kurtuazyjnych grzeczności i kontrolnych, nieinwazyjnych pytań, ale od samego początku, gdy ta czwórka pojawi się na ekranie, czuć, że ich relacji towarzyszą wielkie emocje. Za nimi kryje się bowiem tragedia, która na zawsze złączyła te osoby i rozbiła ich życia. Każdej w zupełnie inny sposób. Po jednej stronie zasiedli Gail (Martha Plimpton) i Jay (Jason Isaacs), rozpaczający rodzice, którzy w szkolnej strzelaninie stracili syna. Po drugiej – Linda (Ann Dowd) i Richard (Reed Birney), to ich dziecko z bronią wkroczyło do szkoły, gdzie zabiło kilkunastu swoich rówieśników. Bardzo łatwo takie spotkanie przeobrazić w konfrontację pretensji i oskarżeń o najwyższym natężeniu emocjonalnym. Emocje są wielkie, ale “Mass” skupia się na czymś innym – przepracowaniu traumy i akceptacji dla cierpienia, które każdy doświadcza inaczej.

Esencją filmu jest proces dochodzenia do pewnych wniosków czy wręcz objawień (z perspektywy bohaterów), co jest trudniejsze w sytuacji, gdy traumatyczne zdarzenie wydarzyło się raczej dość dawno temu, zostało przepracowane w warstwie faktów wyjątkowo wnikliwie, a mimo to – po stronie ofiar – mimo upływających lat, wyuczonych na pamięć szczegółów z policyjnych raportów, zakończenia sądowych procesów dalej pojawiają się wątpliwości i pytania, na które nie ma prostych odpowiedzi. Ten zagmatwany, bolesny krajobraz Kranz oddaje niewyszukanymi środkami – płynną pracą kamery, bez gwałtownych skoków na zapłakane twarze skrzywdzonych rodziców oraz naturalnością ich dialogu. “Mass” najmocniej uderza, gdy wychodzi na jaw, jak jałowe w takich sytuacjach są słowa, które mogą na chwilę koić i rzucić inną perspektywę oraz rytuały przebaczenia, bo to, co pozostaje na zawsze to żal i pustka. Franz rozładowując napięcie, pokazuje puste pole w okolicach kościoła, na którym hula wiatr, króluje spokój i cisza. To banał, klisza, błahostka, a jednocześnie najtrafniejsze podsumowanie przejmującego spektaklu bólu i traumy.

NOWICJUSZKA
American Film Festival 2021
reż. Lauren Hadaway

moja ocena: 7/10

Dramat sportowy to we współczesnym kinie zarówno wyjątkowo wdzięczny gatunek (“scenariusze piszą się właściwie same”), ale też łatwo poddający się schematom i uproszczeniom dla osiągnięcia prostych efektów. Takie historie, bez zbędnego komplikowania i nakładania warstw znaczeniowych, zazwyczaj potrafią widza zaangażować i nierzadko poruszyć. Debiutująca w pełnym metrażu Lauren Hadaway nie poszła żadnym przetartym szlakiem, a wręcz przeciwne – ostro skręciła w wyjątkowo ciemną uliczkę, którą ostatnio poruszał się w “Czarnym Łabędziu” Darren Aronofsky. “Nowicjuszka” to iście Cronenbergowski dramat sportowy, którego głównym tematem jest obsesja doskonałości, rywalizacji, bycia najlepszą. Znakomita Isabelle Fuhrman wciela się w rolę studentki pierwszego roku, która sens akademickiej egzystencji odnajduje w ciągłym stawianiu sobie najtrudniejszych wyzwań. Jeden z najbardziej wymagających fakultetów to za mało, a studenckie życie ze swoimi rytuałami, bractwami, imprezami także szybko dziewczynę znudziło. Dopiero idealną pożywkę dla własnych paranoi i fiksacji Alex odkryje w uczelnianej drużynie wioślarskiej. To sport z gatunku tych trudnych i wyczerpujących, a Hadaway jego ciężar pozwala nam odczuć niemalże na własnej skórze. Prowadzonej przez Todda Martina kamerze nie umknie żadna kropla potu czy krwawiący odcisk. Zawsze będziemy nienaturalnie wręcz blisko Alex, a precyzyjniej – blisko jej ciała, wystawianego na nieludzki wysiłek, obolałego i okrutnie eksploatowanego. W filmie miesza się brutalna rzeczywistość dyscypliny, która wymaga morderczych, siłowych treningów i stawiania się na treningach o nieprzyzwoicie wczesnych godzinach oraz w każdych warunkach pogodowych z projekcją wizji siebie w tym środowisku – śnionym na jawie koszmarem. To body horror, w których szlachetne, sportowe wartości jak duch rywalizacji i przekraczanie własnych barier są ich ponurą karykaturą. Ścigając się z najlepszymi, bardziej doświadczonymi, zdolniejszymi, bohaterka zmierza prostą drogą do samodestrukcji zarówno cielesnej, jak i psychicznej. Aż trudno uwierzyć, że ten niepokojący, niespokojny film, na którym można spocić się prawie tak samo jak ta rozkołysana emocjonalnie dziewczyna, wyszedł spod ręki debiutantki po drugiej strony kamery. Lauren Hadaway – zapamiętujemy to nazwisko.

DIUNA
polska premiera: 22.10.2021
reż. Denis Villeneuve

moja ocena: 6/10

Niełatwo oceniać tę nową “Diunę”. Nie tylko dlatego, że Denis Villeneuve (prawdopodobnie) podzielił ją na dwie części, a ta pierwsza to ledwie zarys tematów, o których opowiada książka Franka Herberta. Literatura bardzo trudna w ekranizacji, bo słowa dużo łatwiej są w stanie oddać rozmach nieograniczonej wyobraźni autora, aniżeli zawsze bardziej ograniczone w środkach wyrazu obrazy. Villeneuve’a docenić należy, że karmi nasze oczy naprawdę pięknymi widokami. Będąc na rodzinnej planecie Atrydów, czułam powiew wilgotnego wiatru, a przenosząc się z nimi na Arrakis miałam pod stopami ten suchy, złoty piasek. Co prawda, nie wiem, dlaczego bohaterowie się nie pocili w palącym słońcu gorącej planety, ale rozumiem, że ucierpiałaby na tym romantyczna grzywka Timothée’go Chalameta, więc porzucono takie detale. Na razie nie jestem pewna, o co chodzi w “Diunie” Villeneuve’a, bo jeśli tylko o malownicze obrazki, to jednak darujmy sobie część drugą. Widzieliśmy magię wymagającej pustyni, groźne czerwie, a nawet barona Harkonnena wyłaniającego się z gęstej, czarnej mazi. Wystarczy. Po tych 3 godzinach mam wrażenie, że oglądam kolejną grę o tron w wersji gwiezdnych wojen, a z tego, co pamiętam, powieść Herberta znacznie wykracza poza tego typu kosmiczne widowisko. Książka podnosiła wiele społecznych i filozoficznych kwestii, których rzeczywistość i bohaterowie “Diuny” byli nośnikami. Żywymi symbolami idei, które aktualne pozostały nawet współcześnie. Jeśli miałabym teraz wskazać, co najbardziej interesuje Villeneuve’a, czy problem sprawiedliwego dostępu do naturalnych bogactw i nadmiernej eksploatacji środowiska naturalnego, a może niebezpieczeństwa, jakie kryją się za religijnym fanatyzmem, czy raczej filozoficzne rozważania o determinizmie albo polemika z koncepcją mesjanizmu – postawiłabym na to ostatnie. Bo to sugeruje postawienie w centrum opowieści postaci Paula Atrydy, której to roli Chalamet w ogóle nie udźwignął. W jego wykonaniu losy tego bohatera przeistaczają się niemalże w jakieś płytkie coming-of-age movie i niewielka w tym wina chłopięcej fizjonomii młodego aktora. Już widzę, że sygnalizowana w tej części DIUNY przemiana Paula wydarzy się trochę na “słowo honoru”. Będziemy musieli raczej w nią uwierzyć niż szczerze doświadczyć poprzez interpretację wymagającej i kluczowej roli.

Bohaterowie są w ogóle dużym problemem nowej “Diuny”. Bo ich właściwie nie ma. Paul Atryda obciążony jest okropnie niedoskonałym aktorstwem, a przez pół filmu to postać całkowicie przeźroczysta, stająca się elementem urozmaicającym krajobrazy Caladan i Arrakis. Czarny charakter – demoniczny baron Harkonnen – to kolejny typ opętany barbarzyńskim egoizmem, zaślepiony chciwością i obsesją władzy, czyli w takim kinie superbohaterskim postać najbardziej przewidywalna z możliwych. A przecież byłoby tu pole do rozwinięcia politycznych wątków, którymi w mniejszym lub większym stopniu obarczono niemalże każdego, tylko nie barona Harkonnena, uosabiającego już samym swoim wyglądem zło i moralną zgniliznę w najbardziej oczywistej i trywialnej postaci. Oscar Isaac to ten typ ojca-króla, kochającego, ale zdystansowanego, który w ważnych momentach ma przekazać synowi najistotniejsze rodowe i życiowe mądrości. Funkcjonuje on w tej historii jak oderwany od wszystkiego wolny elektron. Leto Atryda ma przynajmniej jakieś zadanie do zrealizowania, w przeciwieństwie do takiej Zendayi, która na ekranie fizycznie się pojawia, ale jej bohaterki nie ma póki co w tej opowieści. Aktorka jest tylko kolejnym elementem scenograficznym. Jedyną autentycznie ciekawą postacią w “Diunie” jest Lady Jessica – prowadzona przez Rebeccę Ferguson w bardzo przyzwoity, zniuansowany sposób, choć czuć, że twórcy nie chcieli dać pełnego pola do rozwoju dla tej bohaterki, bo przyćmiłaby ona wtedy Chalameta. Jej przeszłość i rola do odegrania w dalszej części opowieści to jedyny wątek warty poważnego rozpoznania.

Villeneuve wyciągnął wnioski z błędów poprzedników, którzy porażki ponosili na różnych etapach realizacji “Diuny”. Jego film, pomimo znacznych niedostatków dramaturgicznych, które wskazałam wyżej, posiada bardzo płynną, rytmiczną narrację. Łatwo w nią wejść i dać się jej ponieść bez poczucia bezsensownie upływającego czasu. Ten 3-godzinny prolog do (chyba) właściwiej historii dobrze porozstawiał pionki na szachownicy i przygotował nas na dalszy bieg zdarzeń, acz nie jestem pewna, czy jednoznacznie obiecał też głębsze treści.

Chciałabym jeszcze zganić Villeneuve’a za zachowawczość. Objawia się ona w pewnych drobiazgach, jak choćby wybór Hansa Zimmera na autora ścieżki dźwiękowej, bo ja bym tu widziała jakiegoś bardziej oryginalnego kompozytora młodszego pokolenia typu Nico Muhly za sterami. Ale także pójście w banalny zabieg, by film “dowyglądał” to, czego mu brakuje. W kwestii zdjęć wszystko mi się podoba (może poza scenami walk, które wyglądają jak każde inne kosmiczne batalie), ale też czuję, że reżyser przedobrzył w tym aspekcie, bo to było mu po prostu na rękę. Wolałabym, by w “Diunie” było więcej szaleństwa, ekstrawagancji i wielkości wyrażonej inaczej niż epiką i rozmachem obrazów. Nie do końca fair jest rozliczać Villeneuve’a praktycznie w połowie drogi, ale na razie ryzykuję tezę, że lepiej motywy znane z dzieła Herberta wykorzystał George Lucas w “Gwiezdnych Wojnach”. Nie widzę tu walorów mitotwórczych, ale może część druga rozwieje wszystkie moje wątpliwości.